Pamięci żydowskich dębiczan w rocznicę likwidacji getta

Uroczystością w Parku Jordanowskim w Dębicy 21 lipca br. rozpoczęły się obchody 75. rocznicy likwidacji dębickiego getta i uczczenia pomordowanych podczas hitlerowskiej okupacji żydowskich mieszkańców. Władze miejskie, przedstawiciele organizacji społecznych i społeczności żydowskiej uhonorowali  także pamięć Leokadii i Aleksandra Mikołajkowów ratujących Żydów podczas wojny oraz uczcili ponad 500 ofiar zamordowanych podczas zbiorowej egzekucji w lesie na Wolicy.

Uroczystości  rozpoczęły się w Parku Jordanowskim przy skrzyżowaniu ulic Kościuszki i Głowackiego. W tym miejscu podczas okupacji, w styczniu 1942 roku  utworzone zostało getto, w którym umieszczono większość żydowskich mieszkańców Dębicy.

– „Naród, który traci pamięć, traci sumienie”  napisał wiele lat temu autor Pana Cogito Zbigniew Herbert  – przypomniał podczas uroczystości wiceburmistrz Wojciech Iwasieczko.  – Te słowa są szczególnie wymowne dzisiaj, tutaj  w Parku Jordanowskim, w miejscu,  w którym 75 lat temu zostało utworzone przez niemieckiego okupanta getto, którego likwidacja rozpoczęła się właśnie 21 lipca 1942 roku. Naszym obowiązkiem jest pamiętać o tej wielkiej tragedii żydowskich mieszkańców Dębicy i uczcić ich pamięć poprzez spotkanie dzisiaj i symboliczne zapalenie znicza.

Przypomniał także, że społeczność żydowska na przestrzeni ponad 400 lat była integralną częścią dębickiego społeczeństwa, a sprowadzeni do miasta w 1577 r. przez króla Stefana Batorego Żydzi byli sąsiadami i  przyjaciółmi polskiej ludności zamieszkującej Dębicę.  W Dębicy, która w XVIII wieku, podczas zaborów stała się sztetlem, czyli  typowym żydowskim miasteczkiem Żydzi zajmowali się handlem i rzemiosłem.  Podobnie było w przed wybuchem II wojny światowej. Szacuje się, że w Dębicy mieszkało wówczas około 2200 osób wyznania mojżeszowego, co stanowiło ponad 20 procent wszystkich mieszkańców.

O historii Żydów w Dębicy obszerniej opowiedział Jacek Dymitrowski, dyrektor Muzeum Regionalnego w Dębicy który przypomniał m.in. słowa Meyeara Goldmana, byłego przewodniczącego Towarzystwa Dębiczan w Izraelu, który powiedział kilka lat temu podczas wizyty w Dębicy:  “Żydów tu już nie ma i nie będzie, ale ważne by została pamięć”.

Podczas uroczystości odczytany został także przez Esther Mayer i Ireneusza Sochę  List Dziękczynny od Israela Salmona prezesa Związku Dębiczan w Izraelu skierowany do burmistrza Dębicy Mariusza Szewczyka

– To 75 lat temu miała miejsce zagłada narodu żydowskiego – najstraszniejsza w dziejach świata zbrodnia przeciwko ludzkości – napisał w swoim liście Israel Salmon. – Ta zbrodnia 21 lipca 1942 roku wydarzyła się także w Dębicy. W ramach zakrojonej na szeroką skalę kampanii eksterminacyjnej, która zaczęła się tutaj 21 lipca 1942 roku, tysiące żydowskich kobiet, mężczyzn, dzieci i noworodków zostało brutalnie zamordowanych przez nazistów i ich pomocników. Tego dnia kilkuset dębickich Żydów zostało zabranych do pobliskiego lasu Wolickiego i zabitych we wcześniej przygotowanym masowym grobie. Tego samego strasznego dnia wielu innych żydowskich mieszkańców Dębicy przetransportowano koleją do obozu śmierci w Bełżcu, gdzie zostali pognani prosto do komór gazowych. Pozostałych dębickich Żydów przetransportowano później do obozu śmierci Auschwitz- Birkenau, gdzie zgładzono ich w ten sam sposób. …. Związek Dębiczan w Izraelu błogosławi Wam wszystkim, którzy zebraliście się dziś w tym miejscu. Składamy najszczersze podziękowania tym, którzy z powodzeniem zajmują się zachowaniem pamięci o tej wspaniałej społeczności – o ludziach, którzy zostali wymordowani i zniknęli bez śladu. W hołdzie pomordowanym żydowskim mieszkańcom Dębicy uczestnicy uroczystości w Parku Jordanowskim złożyli kwiaty, zapalili znicze, a na ziemi w miejscu pamięci położyli kamienie symbolizujące pamięć o zmarłych.

Następnie na Skwerze Mikołajkowów uczestnicy złożyli kwiaty i zapalili znicze  upamiętniając Leokadię i Aleksandra Mikołajkowów, którzy podczas wojny uratowali 13 – osobową, żydowską rodzinę Reichów. Później przy pomniku  w lesie na Wolicy, dębiczanie uczcili także pamięć ponad 500 dębickich Żydów, zamordowanych przez hitlerowców podczas masowej egzekucji w 1942 roku.

Zwieńczeniem uroczystości upamiętniających ludność żydowską w Dębicy i 75.rocznicę likwidacji getta był koncert pieśni żydowskich w nowych aranżacjach w wykonaniu Bartłomiej Prucnal Quartet na dębickim Rynku . Zespół wystąpił w składzie: Bartek Prucnal – saksofony, Dawid Lach – fortepian, Maciej Adamczak kontrabas, Dominik Stankiewicz – instrumenty perkusyjne.